In een tijd waarin de bouwsector voor grote duurzaamheidsuitdagingen staat, ontstaan er nieuwe kansen voor agrariërs. De vraag naar biobased bouwmaterialen groeit, gedreven door strengere milieueisen en een toenemende behoefte aan CO2-reductie in de bouw. Voor landbouwers biedt dit interessante mogelijkheden om hun bedrijfsmodel te verbreden en bij te dragen aan een circulaire economie. In dit artikel geven we meer informatie over deze mogelijkheden!
De urgentie van biobased bouwen
De bouwsector is verantwoordelijk voor ongeveer 40% van de mondiale CO2-uitstoot en grondstoffenverbruik. Traditionele bouwmaterialen zoals beton en staal hebben een grote ecologische voetafdruk. Biobased alternatieven kunnen deze impact aanzienlijk verminderen omdat ze:
- CO2 opslaan in plaats van uitstoten
- Hernieuwbaar zijn in plaats van eindig
- Lokaal geproduceerd kunnen worden
- Na gebruik composteerbaar of herbruikbaar zijn
Laten we eens kijken naar enkele veelbelovende gewassen die agrariërs kunnen telen voor de biobased bouwsector.
Miscanthus (Olifantsgras): Veelzijdige Krachtpatser
Miscanthus, ook bekend als olifantsgras, is een meerjarig gewas dat tot wel vier meter hoog kan worden. Het heeft minimale verzorging nodig en kan tot 25 jaar op dezelfde grond groeien.
Toepassingen in de bouw:
- Isolatiemateriaal: De vezels kunnen verwerkt worden tot hoogwaardige isolatieplaten
- Biobeton: Gehakselde miscanthus kan als lichtgewicht vulstof in beton dienen
- Plaatmateriaal: Door vezels te persen ontstaan sterke constructieplaten
Voordelen voor de agrariër:
- Jaarlijkse oogst zonder herplanting
- Hoge opbrengst: 12-25 ton droge stof per hectare
- Weinig bestrijdingsmiddelen of bemesting nodig
- Verbetering van bodemkwaliteit
- Geschikt voor marginale gronden
Miscanthus blijkt ook uitstekend geschikt voor het vastleggen van CO2. Op jaarbasis kan een hectare miscanthus ongeveer 20-30 ton CO2 vastleggen, waarvan een groot deel langdurig wordt opgeslagen wanneer het als bouwmateriaal wordt toegepast.
Hennep: Historisch Gewas met Toekomstpotentieel
Hennep wordt al duizenden jaren verbouwd voor vezels, maar kent nu een hernieuwde interesse vanwege zijn uitstekende eigenschappen voor de biobased bouw.
Toepassingen in de bouw:
- Hennepkalk (hemp-lime): Een mengsel van hennepscheven, kalk en water vormt een lichtgewicht materiaal met uitstekende isolerende en vochtregulerende eigenschappen
- Isolatiematten: Hennepvezels worden verwerkt tot flexibele isolatiematten
- Vezelplaten: Geperste hennepvezels vormen sterke constructieplaten
Voordelen voor de agrariër:
- Snelle groei: 120-150 dagen van zaai tot oogst
- Verbetert bodemstructuur door diepe beworteling
- Onderdrukt onkruid door snelle groeistartfase
- Vraagt weinig tot geen bestrijdingsmiddelen
- Opbrengst: 6-10 ton droge stof per hectare (vezelhennep)
Op het moment is er voldoende hennep teelt in Nederland omdat de afzetmarkt naar Duitsland droog is komen te liggen door ontwikkelingen in de auto-industrie. Wij adviseren voor dit jaar daarom andere vezels i.p.v. hennep, ondanks de goede eigenschappen van dit gewas.
Stro: Van Bijproduct naar Hoofdproduct
Stro, het restproduct van graanteelt, is misschien wel het meest toegankelijke biobased bouwmateriaal voor agrariërs. Het heeft een lange geschiedenis als bouwmateriaal in traditionele architectuur.
Toepassingen in de bouw:
- Strobalen voor wandconstructies: Geperste balen dienen als dragende of isolerende wanden
- Stro-leembouw: Stro gemengd met leem vormt duurzame wanden
- Isolatiemateriaal: Losse strovezels of geperste stropanelen voor isolatie
Voordelen voor de agrariër:
- Directe waardeverhoging van een bestaand bijproduct
- Geen extra landgebruik nodig
- Past in bestaande gewasrotaties
- Complementair aan voedselproductie
Door stro hoogwaardiger in te zetten, kunnen graantelers een additionele inkomstenstroom genereren zonder hun bestaande bedrijfsvoering ingrijpend te veranderen.
Vlas: Traditie en Innovatie
Vlas is een traditioneel Nederlands gewas dat een comeback maakt in de biobased economie.
Toepassingen in de bouw:
- Vlaswol isolatie: Zachte isolatiematten met goede thermische en akoestische eigenschappen
- Plaatmateriaal: Geperste vlasvezels voor lichte bouwplaten
- Composieten: Combinatie met biopolymeren voor sterke bouwcomponenten
Voordelen voor de agrariër:
- Past in traditionele vruchtwisseling
- Verbetert bodemkwaliteit
- Relatief lage waterbehoefte
- Dubbele opbrengst: zowel vezels als lijnzaad
Van Teelt naar Toepassing: De Waardeketen
Voor agrariërs die willen overstappen op het telen van biobased gewassen voor de bouw, is het belangrijk om de volledige waardeketen te begrijpen:
- Teelt: Aanpassen van landbouwmethodes en machines aan nieuwe gewassen
- Oogst en primaire verwerking: Vaak is specifieke apparatuur nodig
- Opslag en transport: Logistieke uitdagingen door volume en vochtgevoeligheid
- Verwerking tot bouwmateriaal: Samenwerking met verwerkende industrie
- Certificering en normering: Voldoen aan bouwnormen en verkrijgen van technische goedkeuringen
- Marktintroductie: Vinden van afnemers en projecten
Succesvolle initiatieven zijn vaak gebaseerd op lokale samenwerkingsverbanden waarin agrariërs, verwerkers, architecten en bouwbedrijven samen optrekken. Daar spelen wij als Samen Biobased Bouwen Foodvalley een belangrijke rol in: wij brengen deze partijen samen. Zo gaan wij voor ‘van land tot pand’! Ben je als agrariër nieuwsgierig naar de mogelijkheden? Stuur ons een e-mail of kom naar een van onze evenementen. Je bent van harte welkom!
Economische Perspectieven
De economische haalbaarheid van biobased gewassen voor de bouw hangt af van verschillende factoren:
- Schaal: Grotere volumes leiden tot efficiëntere verwerking
- Samenwerking: Coöperatieve modellen kunnen investeringskosten spreiden
- Subsidies: Er zijn verschillende stimuleringsregelingen beschikbaar, zoals bijv. via Nationaal Groenfonds.
- Integrale waardecreatie: Naast het hoofdproduct kunnen bijproducten extra inkomsten genereren
Verdienmodellen variëren van pure grondstofproductie tot vergaande verticale integratie waarin agrariërs zelf bouwmaterialen produceren of zelfs bouwen.
De Toekomst: Geïntegreerde Bedrijfsmodellen
De meest kansrijke ontwikkeling lijkt te liggen in geïntegreerde bedrijfsmodellen waarin:
- Voedselproductie en biomaterialenteelt worden gecombineerd
- Agrariërs deelnemen in de verwerkingsketen
- Lokale kringlopen worden gesloten
- Ecosysteemdiensten (zoals CO2-vastlegging) worden vergoed
Door niet alleen te focussen op de teelt maar ook op de toegevoegde waarde in de keten, kunnen agrariërs hun economische weerbaarheid versterken en bijdragen aan de transitie naar een duurzamere bouwsector.
Conclusie
De teelt van biobased materialen voor de bouw biedt agrariërs concrete mogelijkheden om hun bedrijfsmodel te verbreden en tegelijkertijd bij te dragen aan verduurzaming van de bouwsector. Gewassen als miscanthus, hennep, stro en vlas hebben elk hun eigen sterke punten en toepassingsmogelijkheden.
Voor een succesvolle transitie is samenwerking in de keten essentieel, evenals ondersteuning door beleid en onderzoek. De groeiende vraag naar duurzame bouwmaterialen en de toenemende waardering voor CO2-vastlegging bieden echter een steeds sterker economisch perspectief voor agrariërs die deze route willen verkennen.
Van land tot pand: een nieuwe waardeketen ligt binnen bereik!